W związku z wybuchem konfliktu zbrojnego na Ukrainie, polski parlament uchwalił specjalną specustawę o pomocy uchodźcom z Ukrainy, która w swoim założeniu ma być szczególną regulacją prawną zapewniającą doraźną podstawę prawną legalnego pobytu obywateli tego państwa w Polsce. Warto mieć na uwadze, że ustawa powstała w odpowiedzi na problemy ludzi, którzy w wyniku działań wojennych zostali zmuszeni do opuszczenia swojego kraju pochodzenia i setkami tysięcy wkroczyli na terytorium Polski, poszukując schronienia w naszym państwie.

Co najistotniejsze według specustawy przewidziano podstawę prawną uznania pobytu obywatela Ukrainy za legalny od momentu jego wjazdu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej bezpośrednio z terytorium Ukrainy przez okres co najmniej 18 miesięcy, który już po 9 miesiącach może zostać wydłużony zezwoleniem na pobyt czasowy na okres 3 lat. Ponadto treść przepisów ustawy stanowi, że wyjazd na okres do 1 miesiąca z polskiego terytorium nie pozbawi go tego uprawnienia.

Jedną z pierwszych form wsparcia, jakie przewidział parlament jest jednorazowa wypłata w kwocie 300 zł, dostępna dla każdego uchodźcy z Ukrainy, który dokona odpowiedniej rejestracji swojego pobytu. Wniosek o wypłatę jednorazowego świadczenia pieniężnego będzie składany na piśmie w gminie właściwej ze względu na miejsce pobytu obywatela Ukrainy, a przyznanie świadczenia nie będzie wymagać wydania decyzji. Wsparcie finansowe otrzymają także osoby, które zdecydują się na przyjęcie uchodźców – świadczenie będzie ustalane rozporządzeniem Rady Ministrów, a obecnie mówi się o kwocie 40 zł za dobę wypłacane maksymalnie przez 60 dni, po uprzednim wniesieniu wniosku.

 

Kolejne rozwiązanie przyjęte przez parlament umożliwi nadanie obywatelom Ukrainy numeru PESEL, otwierając w ten sposób dostęp do szeregu usług publicznych dostępnych w naszym kraju. W rejestrze PESEL wprowadzona zostanie nowa kategoria oznaczenia cudzoziemca, tj. UKR w celu wyszczególnienia numerów PESEL osób, którym numer został nadany w trybie specjalnym. Jednocześnie obywatelowi Ukrainy zostanie udostępniona możliwość wpisania danych osobowych do rejestru danych kontaktowych oraz wnioskowanie o profil zaufany. Mając na uwadze, że przed nadaniem numeru PESEL następuje weryfikacja tożsamości wnioskodawcy wystarczająca do spełnienia wymagań dla wydania środka identyfikacji elektronicznej pozwoli to na automatyczne wydanie profilu zaufanego. Profil zaufany będzie mógł być następnie samodzielnie aktywowany przez użytkownika po posłużeniu się jednorazowym hasłem przesyłanym na wcześniej podany i zweryfikowany numer telefonu komórkowego. To ważne, bo od początku tego roku, aby uzyskać prawo do świadczeń socjalnych 500+, 300+ czy rodzinnego kapitału opiekuńczego, trzeba złożyć wniosek online.

 

Uwzględniając fakt, że w wielu przypadkach na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przybędą rodziny obywateli Ukrainy w niepełnym składzie – tj. kobiety z dziećmi podczas gdy mężowie pozostaną w Ukrainie – a z uwagi na działania wojenne, kontakt z nimi będzie niemożliwy lub utrudniony (i tym samym niemożliwe będzie ustalenie ich sytuacji dochodowej, co uniemożliwiałoby skuteczne rozpatrzenie wniosku o świadczenia zależne od dochodu), wprowadzono regulację, zgodnie z którą członkowie rodziny, którzy pozostali na terytorium Ukrainy nie będą wliczali się do składu rodziny, a tym samym ich dochód nie będzie składał się na dochód, na podstawie którego będzie ustalane prawo do zależnych od dochodu świadczeń (dotyczy to przede wszystkim zasiłku rodzinnego).

 

Ponadto zadbano o wprowadzenie rozwiązań służących zabezpieczeniu dobra małoletnich, którzy przekroczyli granicę bez rodziców lub opiekunów prawnych, a nierzadko bez jakiejkolwiek opieki osób dorosłych. Z uwagi na to, że polskie sądy rodzinne nie mają możliwości ustanowienia opiekuna prawnego w sytuacji, gdy małoletni jest pozbawiony opieki tylko dlatego, że rodzice znajdują się na terytorium innego państwa wprowadzono rozwiązanie dotyczące opiekuna tymczasowego, określając jego kompetencje oraz procedurę jego ustanowienia przez sąd, która ma mieć przyspieszony charakter – sprawy mają być rozpoznawane bezzwłocznie, nie później jednak niż w terminie 3 dni od wpływu wniosku do sądu lub powzięcia informacji o konieczności jego ustanowienia. Całość postępowania ma zostać sfinansowana ze środków Skarbu Państwa. W konsekwencji, kierując się ochroną interesu małoletniego, opiekunem może zostać przede wszystkim krewny bądź powinowaty, nad którym przewidziano nadzór nad realizacją jego  praw i obowiązków sprawowany przez właściwą miejscowo jednostkę pomocy społecznej.

 

Dla normalizacji życia uciekających przed wojną cudzoziemców, po uzyskaniu prawa legalnego pobytu, otwarto dostęp do rynku pracy, w tym możliwość skorzystania z usług pośrednictwa pracy, poradnictwa zawodowego i szkoleń. W ramach ułatwień będą mogli podjąć zatrudnienie bez żadnych dodatkowych wymogów takich jak m. in. zezwolenie na pracę czy rejestracja oświadczenia pracodawcy o zamiarze powierzenia pracy. Jedynym wymogiem spoczywającym na pracodawcy będzie odpowiednie powiadomienie właściwego urzędu pracy o fakcie zatrudnienia cudzoziemca za pomocą rządowego portalu praca.gov.pl. Termin wynosi 7 dni. Jednocześnie specustawa przewiduje umożliwienie podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej, na zasadach obowiązujących obywateli polskich, przez obywateli Ukrainy, którzy legalnie przebywają na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. W porównaniu z poprzednio obowiązującym stanem prawnym, obywatele Ukrainy oprócz prawa wpisania się do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej uzyskają również prawo zakładania spółki jawnej i partnerskiej.

 

Rząd przeznaczył także dodatkowe środki na kształcenie uczniów z Ukrainy. Szkoły będą mogły otwierać dla nich oddziały przygotowawcze, w których nie tylko będą realizować program, ale przede wszystkim będą uczyć się języka polskiego. Ukraińscy studenci, którzy uciekli przed wojną, będą mogli kontynuować naukę na polskich uczelniach. W treści regulacji przewidziano, że będą mogli ubiegać się o stypendium socjalne, zapomogi lub kredyt studencki.

 

Ustawa weszła w życie z dniem ogłoszenia, z mocą od dnia 24 lutego 2022 r.